O PROJEKCIE
W latach dwudziestych XIX wieku w Królestwie Polskim powstał Łódzki Okręg Przemysłowy przyciągający tysiące nowych osadników. Rozpoczął się okres wzmożonej migracji wewnętrznej i zewnętrznej. Żydzi nie mogli jednak swobodnie wybierać miejsca zamieszkania w obrębie nowotworzonych ośrodków przemysłowych. Obowiązywał ich bowiem ukaz wydany w połowie 1822 roku, który sankcjonował istnienie rewirów żydowskich w miastach Królestwa Polskiego. Dopiero kolejny ukaz, o równouprawnieniu Żydów, podpisany przez cara Aleksandra II w 1862 roku zniósł powyższe ograniczenia. Od tego momentu ludność żydowska mogła swobodnie osiedlać się w zakazanych dla nich do tej pory częściach miast. Rosnąca atrakcyjność Łodzi, jako najprężniej rozwijającego się ośrodka, skutkowała dalszą dynamiką ruchu migracyjnego mniejszych ośrodków badanego obszaru.
Zduńska Wola, róg ulicy Piłsudskiego (obecnie Łaska) i Złotnickiego (obecnie Dąbrowskiego),
źródło: AMHMZW
Badamy społeczność żydowską Zduńskiej Woli od ponad 20 lat. Do tej pory żaden z badaczy nie próbował sięgnąć głębiej, dowiedzieć się kim byli, jak i gdzie dokładnie żyli żydowscy obywatele miasta. Jakie były ich związki z dworem cadyka z Aleksandrowa i czy w Zduńskiej Woli mieszkali zwolennicy innych cadyków.
Projekt „Satellite Cities…” proponuje stworzenie zbiorowej biografii Żydów wielokulturowych miast regionu łódzkiego, Zduńskiej Woli i Aleksandrowa Łódzkiego. Duża mobilność ich żydowskich mieszkańców wynikała ze względów rodzinnych i religijnych, jak kest czy pielgrzymki do dworu cadyka. Kryzysy gospodarcze, I wojna światowa, a wreszcie Holokaust spowodowały zarówno zmiany w rodzinach na poziomie indywidualnym, jak i wpłynęły na obraz całych społeczności żydowskich obu badanych ośrodków. Projekt będzie śledził historię migracji w skali mikro i makro. Pokaże, w jaki sposób zarówno migracje i demografia odzwierciedlają lokalne i globalne wydarzenia historyczne.
W 2001 roku rozpoczęliśmy gromadzenie danych na temat Żydów zduńskowolskich. Wykonaliśmy dokumentację cmentarza żydowskiego, indeksację i ekstrakcję metryk żydowskich. W ramach „Satellite Cities…” to również pełna ekstrakcja ksiąg ludności stałej miasta Zduńska Wola i Aleksandrów Łódzki, rodzinnych kart mieszkańców, podań o dowody osobiste. Te i wiele innych baz danych składają się na big data obejmującą kilkadziesiąt tysięcy wpisów w kilkunastu plikach Excel.
W ramach niniejszego projektu badawczego prześledzone zostaną trajektorie migracyjne w obrębie wielokulturowych miast satelickich w regionie łódzkim, zarówno do, jak i z tych miast. Spróbujemy ustalić, jak często i z jakich powodów miały miejsce migracje wewnętrzne i zewnętrzne. Czy były to migracje wielokrotne? Czy, i jeśli tak, to jak często miasta te służyły jako „tymczasowe bazy” na drodze dłuższej trajektorii migracyjnej? Jeśli tak, to dlaczego? Jaki wpływ na migracje miały względy ekonomiczne, rodzinne i religijne? Jak Holokaust wpłynął na rekonfigurację tych społeczności? Jakie były losy tych, którzy przeżyli?
Dziś potomkowie Żydów zduńskowolskich i aleksandrowskich mieszkają w ponad stu miejscach na całym świecie. Ich losy przeplatają się niczym wątek i osnowa tkanin produkowanych niegdyś w Łódzkim Okręgu Przemysłowym.
Niestety, społeczności te nie zostały dokładnie zbadane w rezultacie czego są rzadko uwzględniane w pracach poświęconych polskim Żydom.
O PROJEKCIE
Miasta satelickie - charakterystyka
„Żydów iest kilkunastu tu zaraz za wsią tą Zduńską Wolą na nowey kolonii nazywaney Czekay. Stey może kilkoro od tey wsi niedawno wprowadzonych, którzy lubo bużnicy swoiey, ani szkoły formalney nie maią, na swoie iednak nabożeństwo czynią schadzki partykularne do iednego domu”.
1779 rok, ADWŁ, AGG, wiz. 72, k. 386-387
Dlaczego miasta satelickie?
W industrializacji Królestwa Polskiego, która w latach 20. XIX w. objęła obszar nazwany Łódzkim Okręgiem Przemysłowym, właściciele ziemscy Rafał Bratoszewski i Stefan Złotnicki dostrzegli możliwość realizacji własnych ambicji gospodarczych. Licząc na szybkie pomnożenie dochodów rozpoczęli starania, zakończone sukcesem, o utworzenie w swych dobrach ośrodków miejskich – Aleksandrowa Łódzkiego i Zduńskiej Woli.
Bibliografia
J. Jażdżyńska, Monografia Miasta Przemysłowego Aleksandrów w latach 1822-1870, Łódź 1954, s. 11
Wodziński M., Groby cadyków w Polsce. O chasydzkiej literaturze nagrobnej i jej kontekstach, Wrocław 1998
Klauzińska K. Miasto Ashera Ud-Sieradzkiego, Studia Etnologiczne i Antropologiczne, Katowice 2004, t. 8, s.181-199
Klauzińska K., A Modern Approach to the Genealogy of Polish Jews: Zduńska Wola as a Test Case, „Scripta Judaica Cracoviensia” 2007, vol. 5, s. 39-51
Rzepkowski A., Spisy ludności na ziemiach polskich w latach 1789-1939, „Przegląd nauk historycznych”, Łódź 2005, rocznik IV, nr 2(8), s. 101-125