DLACZEGO MIASTA SATELICKIE

W industrializacji Królestwa Polskiego, która w latach 20. XIX w. objęła obszar nazwany Łódzkim Okręgiem Przemysłowym, właściciele ziemscy Rafał Bratoszewski i Stefan Złotnicki dostrzegli możliwość realizacji własnych ambicji gospodarczych. Licząc na szybkie pomnożenie dochodów rozpoczęli starania, zakończone sukcesem, o utworzenie w swych dobrach ośrodków miejskich – Aleksandrowa Łódzkiego i Zduńskiej Woli. Te dwa nowopowstałe miasta dzieliła jednak inna odległość od późniejszego „polskiego Manchesteru”. Podczas gdy Aleksandrów położony był nieco ponad 10 km od Łodzi, Zduńska Wola znajdowała się na południowo-zachodnich krańcach okręgu, w odległości niemal 60 km od Łodzi.

Mapa przedstawiająca miejsca, gdzie dziś mieszkają potomkowie Żydów zduńskowolskich, pierwszy raz zaprezentowana podczas First Zduńska Wola Global Reunion, Jerozolima 2015 © Kamila Klauzińska i Mariusz Kaczmarek

Nasze kontakty z potomkami Żydów badanych miejscowości zaowocowały pogłębionym zainteresowaniem na temat tego, jak i gdzie żyli Żydzi zduńskowolscy i aleksandrowscy, kim byli, jak wyglądał obraz demograficzny i skład zawodowy tych społeczności, czym uwarunkowana była ich migracja z i do badanych ośrodków, a tym samym również jaki wpływ wywarli na historię badanych miast. Jak zwroty w historii miast odbijały się na życiu ich żydowskich obywateli.
Na początku lat 2000. wspólnie z prof. Danielem Wagnerem rozpoczęliśmy kolekcjonowanie informacji na temat obecnego zamieszkania potomków Żydów zduńskowolskich. Ustaliliśmy, że mieszkają oni w ponad 100. miejscach na całym świecie. Wciąż niewiadomą pozostawał fakt, jak przeżyli ich przodkowie, jaką drogę pokonali aby w konsekwencji osiąść w nowych miejscach. Kim byli Ci, którzy zostali zamordowani podczas Holokaustu, jak żyli ale i jak zginęli. Tym samym wybór Zduńskiej Woli był dla nas niejako wyborem naturalnym.

Opowieść, która pojawiała się w licznych wspomnieniach ocalałych ze Zduńskiej Woli związana była z grupą chasydów aleksandrowskich. Postanowiliśmy zatem włączyć do projektu Aleksandrów Łódzki, aby bliżej przyjrzeć się czy opowiadane historie uwidocznią się w badanym przez nas materiale.
Aleksandrów jest bardzo ciekawym miastem w kontekście badań demograficznych i migracji ze względu na swoją historię. Początkowo dobrze rozwijający się ośrodek włókienniczy, po powstaniu styczniowym, nie wytrzymał konkurencji z prężnie rozwijającą się Łodzią, stracił swoje znaczenie gospodarcze, a ukaz z roku 1869 pozbawił go praw miejskich. Odzyskał je dopiero w roku 1924 już po odzyskaniu przez Polskę niepodległości.

Mamy nadzieję, że nasze badania wniosą nowe informacje do historii Zduńskiej Woli i Aleksandrowa Łódzkiego, a tym samym rzucą nowe światło na życie ich żydowskich mieszkańców.